De Fakkel

Onze geschiedenisboeken kennen geen koning van Brabant, maar toch kun je in Praag al eeuwenlang naar een kroeg ‘Bij de koning van Brabant’. Deze oude bierkelder met stenen gewelven en met de naam ‘U krále Brabantského’ bevindt zich in de het oude stadsdeel op de linkeroever van de Moldau, onderaan de monumentale trappen die leiden naar het voorplein van de Prager Burcht.

Op een website adverteert de kroeg zich als ‘the place where time has stopped many years ago’, maar dat wordt alleen al door de foto’s op diezelfde site weersproken. Toen ik de gelegenheid in 1980 ‘ontdekte’ was het een drukbezochte bruine buurtkroeg waar omwonenden hun pul pilsener kwamen halen voor bij de maaltijd thuis en waar zowel buurtbewoners als toeristen – toen vooral uit andere Oostbloklanden – samen doorzakten. Enkele jaren geleden bleek het een wat verlopen hangplek en nu kan de toerist er in nep-middeleeuwse sferen feesten. Maar een plek met geschiedenis is het zeker. Het pand dateert uit de late middeleeuwen en al die tijd is het huis niet van naam veranderd.

De traditionele verklaring voor de naam zoals die ook in U krále Brabantského zelf wordt gegeven, is dat deze verwijst naar koning Gambrinus (král Gambáč in het Tsjechisch), de legendarische koning (en in sommige verhalen zelfs god) van het bier. De naam Gambrinus zou dan een verbastering zijn van Jan Primus (of misschien eerder nog Jean Primus) waarmee in dit geval Jan I, hertog van Brabant (1267-1294), wordt bedoeld. Dat hertog Jan het proces om hopbier te brouwen heeft uitgevonden, geloven we ook hier graag, maar is niet waar. Bovendien is het hoogst onwaarschijnlijk dat hertog Jan ooit naar Praag is ‘gevaren’ en was hij ook geen koning. Vanwaar dan die naam U krále Brabantského, ‘Bij de koning van Brabant’?

Er lijkt wel degelijk een kandidaat te zijn die ons in de buurt brengt van hertog Jan I. Deze Jan had namelijk een dochter Margaretha van Brabant (1276-1311) die in 1292 voor de tweede keer trouwde, en wel met Hendrik VII van Luxemburg die het in 1308 bracht tot koning van het Heilige Roomse Rijk. De oudste zoon uit dit huwelijk was opnieuw een Jan (1296-1346). Tijdens een kruistocht in het toen nog heidense Litouwen liep deze in 1336 een oogkwaal op die hem blind maakte en hem zo de bijnaam ‘de Blinde’ bezorgde. Deze Jan de Blinde was door zijn huwelijk met Elizabeth van Bohemen koning geworden van Bohemen en Moravië (grofweg Tsjechië en Slowakije) en volgde ook zijn vader op als graaf van Luxemburg.

Door zijn afstamming had Jan van Bohemen (de latere ‘Blinde’) een claim op de Brabantse hertogstitel en nadat zijn oom Jan II van Brabant in 1312 was overleden toog hij met een aantal andere begerige vorsten naar Brabant om daar de hertogstitel op te eisen. In deze context is het niet vreemd dat wanneer zijn Boheemse onderdanen hem deze eer gunden zij hem ook zagen als ‘koning van Brabant’. Het plan ging echter niet door en de minderjarige zoon van de overleden hertog werd en bleef als Jan III hertog van Brabant. In deze context is dus goed denkbaar dat een herberg in Praag, onderaan de koninklijke burcht, de naam ‘Bij de koning van Brabant’ kreeg, hetzij als uiting van spot, hetzij als propaganda voor Jans claim.

Hierbij bleef het echter niet en er is nog een tweede nauwe relatie te vinden tussen Praag en het hertogelijke hof van Brabant. Jan de Blinde kreeg uit twee achtereenvolgende huwelijken twee keer een zoon die werden gedoopt met de naam Wenceslas (Václav). De oudste van die twee ging verder door het leven als Karel en werd de beroemde koning Karel IV van Bohemen (1446-1378) naar wie de Karelsbrug in Praag is genoemd en die ook de stichter is van de universiteit in die stad. Net als zijn grootvader werd Karel IV van Bohemen ook Rooms koning en in 1355 zelfs keizer van het Heilige Roomse Rijk. De andere zoon erfde van zijn vader het graafschap Luxemburg en werd bekend als Wenceslas I van Luxemburg (1346-1383). Hij trouwde in 1351 met Johanna van Brabant (1322-1406), de oudste dochter en erfgename van Jan III van Brabant, en werd vervolgens in 1356 ook ingehuldigd als hertog van Brabant. Hier hebben we dus een Boheemse prins (koningszoon) die hertog van Brabant is geworden.

Voor Johanna van Brabant was dit een tweede huwelijk, maar ondanks dat hij een stuk jonger was dan zij, overleefde zij ook deze echtgenoot. Johanna had geen kinderen en met haar dreigde het Brabantse hertogelijke huis uit te sterven. Door haar diplomatieke inzet wist zij toch te voorkomen dat het hertogdom na haar dood verviel aan de keizer en ging Brabant deel uitmaken van de bezittingen van de Bourgondische vorsten.