De Fakkel

Een humaan alternatief voor het Fort Europa

Het theater is een wereld van dromen, maar theatermaakster Ferri Matheeuwsen wil juist dromen doorprikken. In Dakar spant zij zich in om migranten een realistische kijk op de wereld te geven, zowel de Afrikaanse als de Europese wereld. Het begon ermee toen de Tilburgse actrice en theatermaakster in 2006 terugkeerde naar Frankrijk. Terug, want al eerder maakte zij naam bij onder meer het Théatre Le Prato in Rijsel (Lille). Dertien jaar woonde en werkte ze er. Daarna werkte zij als regisseur bij de Efteling en met haar eigen Theater Turbulent waarmee zij vervolgens zowel in Nederland als in Frankrijk producties maakte. Brabant Cultureel berichtte hierover in juli/augustus 2006. Haar terugkeer naar Frankrijk pakte echter heel anders uit dan zelfs de grootste fantast had kunnen bedenken.

Een vakantie in Senegal bracht haar in de ban van dat land en van Afrika. Ze leerde er haar huidige man kennen en werd geconfronteerd met het gegeven dat elke blanke in Afrika ‘automatisch’ wordt gezien als rijk en succesvol, ook wanneer die blanke feitelijk geen cent te makken heeft en nauwelijks of geen bruikbare kennis meebrengt. ‘Dat geeft niet. Je haren zijn goud en je ogen zijn diamanten,’ zei een oudere man tegen haar tijdens een busritje in Dakar.

Maar Goudlokje in Afrika maakte ook kennis met de rauwe kanten van de Senegaleese hoofdstad. Haar man introduceerde haar bij de daklozen die daar samenklonteren met maar één droom: op een boot naar Europa waar de welvaart lonkt. Soms namen deze mannen – het zijn vrijwel uitsluitend mannen – zelf het besluit om te gaan, maar vaak legde hun familie geld bij elkaar om de reis te betalen. Een aantal van hen slaagt erin op een boot te komen, anderen blijven achter. Een weg terug is er niet.

Ferri Matheeuwsen maakte een documentaire over deze mensen waarin één man vertelt al vier jaar als dakloze in Dakar te leven. Hij slaagt er niet in weg te komen en kan onmogelijk terug naar huis omdat de schande voor hem en zijn familie dan veel te groot zou zijn. Zij hebben hun laatste geld bij elkaar gelegd om hem op pad te kunnen sturen, op weg naar geluk en rijkdom voor de hele familie.

Dat een illegaal bestaan in Europa – als zij dat al bereiken – voor deze mannen ook ellende betekent, is geen bezwaar. ‘Liever in ellende in Europa dan in Afrika,’ is het motto. Bovendien houden de Afrikaanse immigranten in Europa hun ware lot geheim voor het thuisfront. Zij hebben het gemaakt, zeggen ze, en achter elke grens lonkt nieuwe hoop. Terug kunnen zij niet, want hun hele familie in Afrika is afhankelijk van de maandelijkse bedragen die zij overmaken (ook al gaat het dan soms maar om tweehonderd euro per maand of nog minder).

De situatie is eigenlijk simpel: Veel Afrikanen koesteren een droom van een ‘land van melk en honing’ dat Europa heet en die droom blijft intact omdat niemand hem doorprikt en de harde realiteit zichtbaar maakt.

Dit betekent dat ook het Fort Europa een fictie is. Zo lang de droom blijft bestaan, zullen Afrikanen steeds wegen zoeken en vinden om Europa binnen te komen. De repressie van illegalen verergert wel hun situatie, maar helpt niet om de droom van zijn glans te ontdoen. Onderwijs, goede informatie, fair trade en het onthouden van steun aan corrupte regimes zouden wel eens stukken doeltreffender kunnen zijn dan prikkeldraad en gewapende grenspatrouilles. Dat zo’n aanpak ook meer humaan is, zal politiek bijzaak zijn, maar dat hij goedkoper is, moet mensen toch aan het denken zetten.

Ferri Matheeuwsen is theatermaker en weet alles van droomwerelden. Nu woont en werkt ze in Dakar als Afrikaan met de Afrikanen, heeft een baantje in een restaurant en is actief met het verzamelen en verspreiden van informatie van, voor en over migranten. Haar ideaal is om in Dakar een cultureel informatiecentrum te openen waar jongeren kunnen zien en horen wat het betekent om als illegaal te leven en hoe ‘welkom’ deze mensen zijn in een Europa waar het woord vreemdeling synoniem is geworden met ‘onmens’. Naast informatie moet het centrum ook een maaltijd kunnen bieden en vooral een plek zijn vol cultuur waar mensen door middel van verhalen, zang, dans en theater mens kunnen zijn en misschien ook voor zichzelf weer een plekje kunnen creëren binnen hun eigen maatschappij.

‘Ik heb niet het recht om tegen iemand te zeggen dat hij niet naar Europa moet gaan,’ zegt ze zelf, ‘maar ik wil dat mensen weten wat hen te wachten staat.’ Bovendien hoopt zij met het centrum op bescheiden schaal werk te bieden. Hier dus een theatermaaksters die dromen doorprikt en die zegt: ‘Blijf niet dromen van het land waar het geld vanzelf in je zakken valt, wacht niet af tot het lot je toelacht, maar neem zelf je bestaan ter hand.’

(Zie ook: wakh-art.blogspot.com/2011/04/ferri-lart-au-service-du-social.html)

Dit is een licht bewerkte versie van een artikel dat in september 2011 verscheen in Brabant Cultureel.